VARONA DORRETXEKO PAPER MARGOTUAK

Arabako Gobiarango bailaran, Villanañe herrian, kokatzen da Varonatarren dorrea. Dorre honen barruan kokatzen dira aztergai ditugun margotutako papel panoramikoen serie bat.

   

Erdi Aroko Jatorrizko babeserako dorretik abiatuta, Varonatarrek etxe-eraikuntza mota  zuten, dorretxe eta jauregi tipologia lotuz.

Barruko aldean arreta jarriz, burutu zituzten XIX. mendeko lanak oso interesgarriak dira. Rodrigo Ramon Miguel Varonak sustatu zuen barruko berrikuntza, guztien artean nabarmenduz jauregiaren lehen pisuan egin zena. 
Solairu nagusia eta Varonatarren bizitokia izanik, aparteko apgarri gehitu ziren, esate baterako, paretetan dauden paper margotuak, zeramikazko eta egurrezko zoruak, altzariak eta hainbat objektu.[1]
    ain

Paper margotuen artean, “Compiegne-n heiza” eta “Espainiako paisaiak” dira aipagarrienak.

“Compiegne-n heiza” Jacquermart & Bernard etxeak egin zuen 1812. urtean Frantzian. Diseinua Carle Vernet-ek (1758-1836)[2] egin zuen. Villanañen lan honen lehenengo bertsioa dago ikusgai. Gudariek kaska gorriak dauzkate (Napoleonen erregimena), bigarren edizioan, kasakak urdinak dira (Borboien erregimena)

  

Eszenak, oinarri batzuen gainaen dauden eskulturak dauzkaten zenefa urdin batzuekin banatuta daude. Pertsonaia alegorikoak irudikatzen dituzte, musak,  udaroak, etabar. Kolore bakarrean margotuak , harria, brontzea edo brontze urreztatua imitatzen dute, Pariseko Jacquemart  manufakturatuta[3].

Eskoriatzako kasuan, modu jarraian ikus ditzakegu pasarteak. Ehiza irudi hauek, Mediterraneoko portuen errepresentazioa duen zokalo baten gainean daude. Portuak grisallan eginak eta inperio estiloko anforez banatuak daude. Horacio Vernet-i egokituak (4), oinarrituta "Mediterraneoko kaiak", Joseph Vernet-erena.

“Espainiako paisaiak” Villanañen ikus dezakegun beste serie panoramikoetako bat da.

Grisallan margotua dago. Modu jarraian agertzen  da egoitzan, armairuak eta ateak eztaliz.

1818. urte ingurukoa da. Egilea ezezaguna da. Paisaien artean Burgosen dagoen Coca-ko gaztelua, itsaso paisaiak eta asmaturiko bistakoa daude. Grifo (animalia mitologikoa) eta girnalda neoklasikodun friso baten gainean daude paisaiak.

     

Orain aztertuko ez ditugun, margotutako papeldun egoitza gehiago dago jauregian. Interesatua dagoena, Carlos J. Martínez-en “Torre-palacio de los Varona: Historia y patrimonio” lana kontsultatu dezake.

Paper panoramiko hauek duten garrantziagatik eta urritasunagatik beraien banakako babes deklarazioa eskatu zaio Eusko Jaurlaritzari, delako eskaera paper panoramiko guztientzat monumentu hedagarri gisa 2014ko urriaren 2an bidalia izan zen Eusko Jaurlaritzaren  Kultur Ondaretza Sailera ; hain zuzen ere, zegoeneko Eskoriatzako Bastañaduy  jauregia ondare historiko-artistikoa zela jakinarazi zuen 1964ko urtarrilaren 17ko BOPVek

Eskaera horri emandako erantzunaren arabera, paper margotuak edo panoramikoak dituen etxearen balioespena egin behar da.

Argi dago eraikina babesten ez bada, oso arriskutsua izan litekeela; Donostiako Eguzkialde etxearekin gertatu zen bezala, babesik gabe zegoelarik, etxea eta  bertako paper margotuak, hau da, Ameriketako Estatu Batuen Independentzia Gerra deritzona, den-dena suntsitua izan da.  

serie osoa

Espainako bistak

"Papiers peints Panoramiques" Edit Flammarion. frantses  katalogoaren arabera paper hauen kokapen lokalizazioa:

Coll. publ. fr.: Musèe du Louvre; MPP; Musèe savoisien(depôt de Saint Pierre d´Albigny) -Coll priv. fr.: Nord  Rhône, Vaucluse.

Itzultzaile: Maite Fernandez

[1]MARTINEZ  CARLOS J .La torre-palacio de los Varona:historia y patrominio.Edit Diputación Foral de Alava ,Vitoria. 2009

[2] AAVV.Papiers peints panoramiques. 278p. Edit Flammarion,1998

[3] BERNARD JACQUÉ. Papiers peints. L´histoire de motifs XVIII-XIX siècles. Edit Editions Vial, 2010 pp.196-199

[4] BRUIGNAC VERONIQUE de. The Paperd Wall:Arabesques and Allegories:French decorative panels. Edit Lesley Hoskins,pp.76-93, 1994.Jacquè bere tesian esaten du Darmancourt da egilea.p191. 
[5]Ezkerrak eman nahi dizkiot Ricardo Varonako Jauna eta Arabako Diputazioaren Ondarea argazkiak ibiltzea uzteagatik.  

Arizmendi-enea jauregia/ Urdiñola (Oiartzun)

Urdinola jauregia, Arazmendi-enea bezala ezaguna da herrian, Barroko estilokoa da eta albo batean lorategi pribatua du oinetxeko jauregi garrantzitsu bati dagokion bezala. Oiartzun herrian kokatuta dago, Plaza Nagusia eta Udalaren ondoan, gaur egun bere jabea dena.

  

Jauregiak XIX. mende erdialdeko paper margotua duten gela batzuk ditu, Euskal Herrian oso urriak izateagatik garrantzi handikoak direnak. Logela batean paper errepikakor mota bat azaltzen da: gris argi kolorekoa da, (kenefa inguratuta dago eta angeluetan landere motiboak ditu, urrezkoa, barroko garaiko gustura. Fondo bioletaren papera gainean dago, eta kolore hau pareta osoa betetzen du.

“Papera Zuber manufakturarena da (Rixhem, Alsazia) eta 1830-1850 bitartean kokatu dezakegu, “damas” damasko estilokoa.[1]

Beste gela batek oso itxura moderno duen motibo errepikakorreko papera azaltzen du, bere sorkuntza XIX. mendekoari dagokion arren. Paperaren titulua “Damas, Sedas &Brocados” da eta kolorea aukeratzeko posibilitatea zegoen. Urak eta zetaren uhindurak imitatzen dute. Aurkezpena paretak estaltzen dituzten urrezko zenefak eta marmol itxurako fondoa dituzten aparteko panel handien bidez gauzatzen da.

Manufaktura Paul Balini dagokio, Pariseko Faubourg Saint-Antoinen bizi zen ekoizle eta argitaratzaile frantsesa, eta 1873.an baino lehen datatuta dago.[2]

Hurrengo gelak beste paper jarraitua du zeinak hiru eskalatan (handia, txikia eta oso txikia) bost petalodun lorea marrazten du; eskala trikimailu honen bidez bi tono urdinetako, lehuna eta iluna, oihal-zerrenda bertikalak sortzen ditu. Orain arte ez dakigu nori dagokion bere manufaktura.

[1] Papier Peint Museum de France. Catalogo de la Casa Zuber , Rixheim. Ref.40076.

[2]Musèe les Arts Decoratifs.Parìs.Collections des Arts Decoratifs.ref.5104

            "Ameriketako Independentzia Gerra", Donostian 

                                                                                            
                                                                                                         Eraitsitakoak

 Donostian zegoen Eguzkialde txaleta Luis Elizalde (1867-1934) arkitektoak eraiki zuen Londaiz–Churruca familiarentzat. Neonormandar estilokoa zen. 

Txalek honek, jantokian, Zuber etxeak Rixheimerren Alsacian (Frantzia) egindako paper margotuak zeuzkan. Paper panoramiko hauetan "Ameriketako Independentzia Gerra" irudikatzen zen. Paper hauen lehenengo inpresioa 1852. urtean egin zen.[1] 

Frantziako kultura ministeritzak, margotutako paperak monumentu historiko moduan sailkatu zituen. Tamalez, gurean ez zen horrela gertatu, gure agintariek (Eusko Jaularitza, Diputazioa, Udaletxea.) ez zieten zuten garrantzia eman eta sailkatu gabe eta inolako babesik gabe, 2002. urtean desagertu ziren Eguzkialde txaletarekin batera. Eraikina eraitsitakoan. Aipagarria da, 2001 urtean usko Jaularitzak, Getxon dagoen Bake Eder erresidentzia, berreskuratu eta Monumentu Multzo Artistiko moduan sailkatu izana (2001, martxoak 29, 61.zb). Eraikin hau Eguzkialderen kopia bat da eta ez dauka Zuberren margotutako papelik. 

Jacqueline Kennedyk 1961. Urtean antzeko papel Panoramikoak jarri arazi zituen Etxe Zuriko jantoki presidentzialean[2]. Beste areto batzuetan ere jarri zituzten paperak adibidez "Ipar Ameriketako bistak". Kasu honetan ere Zuber etxeak egin zituen, lehenengo inpresioa 1833. urtean egin zen.

---

[1] Datuak ondoko liburutik hartuak “Villas de San Sebastián” . Lola Horcajo y Juan José Fdz. Beobide , 2016 argitaratu,  218-227pp.

[2] . Lola Horcajo y Juan José Fdz. Beobide, argazkiak autoreek emanak 

Itzultzaile.: Maite Fernandez

                                                  Aretxabaletako paperak

Aretxabaletako udaletxearenak diren eta Arratabejauregiko areto batean kontserbatzen diren margotutako paperek interes handiko serie panoramiko bat erakusten dute.

 

 Ikuspegi-sail honetan Lyongo hiria ageri da. Felix Sauvinet-en manufakturan egin zen, Parisen, eta 32 zatiz osaturik  dago. Lyongo ikuspegia Lafayetteko zubitik irudikatu zen. Rodano ibaiaren ezkerreko ertzetik. Parisko Industria Produktuen erakusketan aurkeztua izan zen, 1823. urtean. Manufaktura frantsesa izan arren,  nazioarteko merkatura iritsi eta zabaldu zen XIX mendearen lehen erdian.

Gaur egun “panoramiko” izenez ezagutzen diren paper hauek, “paisaiak” deitzen ziren 1930. urtera arte. Burgesiaren etxeen gela batzuetako paretetan jartzen ziren. Aretxabaletako kasuan, margotutako paperek jauregiaren gela bereziki bateko horma guztiak estaltzen dituzte. Gela horretan, erliebea eta garrantzia ematen dion tamaina handiko egurrezko tximinia bat ere badago.

Paperen balioaren eta garrantziari dagokionez, esan dezakegu edozein eliza edo jauregitako paretetako horma-pinturen berdina dela. Elementu hauek eraikinaren parte higiezintzat jotzen dira. Hormetan itsatsita egonik, eraikina erortzeko zorian dagoenean bakarrik onartzen da margotutako paperak kentzea eta beste leku batera eramatea.

Teknika “talla dulce” delakoa da. Kuprezko xafla edo arrabolez eta egurrezko plantxaz inprimitzen zen. Margotutako fondo baten gainean egurrezko xaflekin kolore ezberdinak inpresionatzen edo gainjartzen ziren. Paperak kartulina modukoak ziren. Irtengunea zuten hurrengo papera jartzen laguntzeko eta modu horretan horma estaltzeko.

"Papier peints Panoramiques" Edit.Flammarion- frantses katalogoaren arabera paper hauek ondoko kokapenetan daude: Fr.:Lyon, Museo de Artes decorativas; Coll. Priv. fr. Alpes-Maritimes, Rhône, Tarn-et-Garonne; Coll. extranj.: Lidköping (Suecia); Coll. Praz, Roma

 Itzultzaile: M. Fernandez

 [1] Ezkerrak eman diskiot Udaletxeari argazkiak erabiltzen uzteagatik

   PAPER HISTORIKO MARGOTUAK:  ESKORIATZAN

 Paper margotu panoramikoa industria eta arte ederren arteko erdibidean kokatzen da, ez baita obra bakar bat, ilaran doa eta ez darama sinadurarik. Jatorrian panorama ez da ikuspegi bakar bat, zatitutako ikuspegi jarraien loturaren emaitza baizik. Hala ere, panorama hauetan garrantzizkoena espazio zabalaren premia da, bidaia eta naturaren gonbidapena.

                                

Joseph Dufour eta Jean Zuber paper margotuaren teknika garatuko zuten bien presari handienetakoak izan ziren. Biak ala biak frantsesak, lehenak Maconen eta bigarrenak Alsacian. Dufourek historioak eta espazioak lotzen ditu. Hiriak, ekintzak eta herriak hurbiltzen ditu. Gaiaren "live motiv "earen arintasunaren arabera onar garri bilakatzen dituelarik.

Zuberek berriz dio:"Ikuspegiak eta jantziak errealitatetik hartuak dira", baina denak elkarrekin jolasean jartzen ditu. Horrela, Monumentos de París delakoan, Dufourek ideia bera hartzen du, benetako monumentuak baina artifizialki Sena ibaiaren ertzean jarriak, horrek ematen dion jarraipen faktorea eratuz.

Gastanaduy jauregia interés historiko artistikoa duen elementu gisa adierazita dago, 1964ko urtarrilaren 17ko BOEko  Aginduarenbidez (Hezkuntza Ministerioa), eta Eusko Jaurlaritzak berretsi zuen. Gaur jabetza Almenko ikastola da. 

 Gaztañaduy jauregiak lau saloi edo gela zeuzkan. Horietako bi hormetan paper margotuzko “panoramikak” zituzten. Gure ondare kulturalerako oso garrantzituak dira, XIX. mende hasierakoak baitira eta horrelako gutxi bizi iraun dute denboraren.

Eskoriatzako Gastañaduy kopaper margotuak bi gai erreproduzitzen dute. Batek “La chasse a Compiegne”, Jacquemart eta Bernark etxeko Carlos Vernetek diseñatua. Bertan ehizaldi bat ikusten da Compiegneko gaztelua atzean dagoelarik . Kasaka gorriz jantzita agertzen dira.  Hau da paperaren originaltasun puntua, kasaka horiek  denbora aurrera urdinak izango baitira aldaketa politiko izan zelako. Lehen bertsioa 1814ean egina da eta paper margotuen maisu lantzat hartzen da. Mundu osoan paper honen bost serie besterik ez dira ezagutzen kasaka gorriekin, Arabako torre Varona eta Gipuzkoako Gastañaduy jauregikoak kontatu gabe.

Bigarren aretoa “  Pariseko Monumentoak”delakoari dagokio. Sena ibaia hartzen du lotura gai bezala. Parisko eraikin nagusi guztiak errenkadan urertzean kokatzen dira landako giro eta erromantizismoz beteriko atmosferan. Paper hauek lehen bertsioa 1812-1814 urteetan egin ziren, Dufourren lantegian, Jean Brocken diseinuak jarraituz. Lehen planoan azaltzen diren pertsonaiak  Verneten diseinuak dira. 

Laugarren aretoan bataila oso interesgarri eta aberatseko eszenak agerian zituen behealdea zegoen. Bataila horiek garaipenezko ikur eta banderen aurrean eserita zeuden “puttien” bitartez irudikatzen ziren. Goialdea tirada jarraiko paper ohikoago batez estalirik zegoen. Hondo urdinaren gainean marrazturiko lore grisak zeuden, goitik beherako hutsunez banaturik.

"Papiers peints Panoramiques” (Edit. Flammarion) frantses katalogoaren arabera paper hauek ondoko kokapenetan daude:

1.-"Chasse de Compiége" bilduma pribatua, Frantzia.: Essone, Paris, Vienne. Coll atzerritarra.: Victoria & Albert Museum,Londres; Bérgamo, Italia.

2.- "Monumentos de París" Loc.: Coll. publ. fr. MAD (Lamballeko Udaletxe biltokia; Coll. priv fr. Drôme, Haute-Pyrénnées; París-Coll. extr. Warwickshire; Vitoria &&Albert Museum, Londres; Irlanda; Cerdeña; Göteborg, Munsö( Suecia); Brig, Vuillerens (Suiza).

                    Serie osoa: " Compiègneko ehizaldi" eta " Paríko monumentuak" , katalogo: Flammarion, París,1991

[1] Eskerrak eman nahi dizkiot Almen Ikastolari argazkiak baimena erabiltzen uzteagatik